چهارفصل♦ قا ب



‏در دهه شصت، همزمان با بسته شدن فضاي مطبوعات، "کارتون نمايشگاهي" به عنوان راه جايگزيني براي ابراز ‏وجود کارتونيست ها، تبديل به جرياني شاخص شد که طي دو دهه بعد طرفداران فراواني بين کارتونيست هاي خصوصاً ‏آماتور ايراني پيدا کرد. يکي از مهمترين پيشگامان اين حرکت در ايران پس از انقلاب بي گمان "علي ديواندري" بوده ‏است که از نظر دريافت جوايز جهاني نيز رکورددار است...‏
‏‎‎پر افتخارترين کارتونيست نمايشگاهي‎‎
درباره علي ديواندري
در دهه شصت، همزمان با بسته شدن فضاي مطبوعات و تنگ شدن فضاي تنفس کارتون مطبوعاتي، "کارتون ‏نمايشگاهي" به عنوان راه جايگزيني براي ابراز وجود کارتونيست ها، تبديل به جرياني شاخص شد که طي دو دهه بعد ‏طرفداران فراواني بين کارتونيست هاي خصوصاً آماتور ايراني پيدا کرد که حتي با رشد نسبي مطبوعات بعد از دوم ‏خرداد، کار براي نمايشگاه هاي بين المللي را به حضور در نشريات داخلي ترجيح مي دادند. به هر حال قرار دادن ‏کارتون در پاکت نامه و پرداختن هزينه پست، کم دردسر تر از جا باز کردن در نشريات و احتمالاً تبعات قضايي متعاقب ‏بود، اگر دري به تخته مي خورد و اثر خوشايند هيأت داوري قرار مي گرفت جايزه اي هم نصيب هنرمند آماتور مي شد ‏و يکشبه او را تبديل به "کارتونيست بين المللي" مي کرد! پس اين جريان مؤثر ارتباط با جهان آزاد، کم کم به نوعي ‏لاتاري براي کسب جايزه و افتخار تغيير ماهيت داد.‏
‏
‏ يکي از مهمترين پيشگامان کارتون نمايشگاهي ايران پس از انقلاب بي گمان "علي ديواندري" بوده است. "علي ‏ديواندري" متولد 1336 شهرستان سبزوار، فارغ التحصيل طراحي گرافيک از دانشکده هنر هاي زيباي تهران کار خود ‏را به عنوان کارتونيست از سال 1354 آغاز کرد. از آن پس آثارش در بسياري از نشريات مطرح به چاپ رسيده اما ‏دلمشغولي اصلي او در تمام اين سال ها شرکت در نمايشگاه هاي بين المللي بوده و از اين مسيرهم کسب اعتبار کرده ‏است. به واقع ديواندري در تعداد جوايز جهاني رکورددار است و فهرست کامل افتخارات او در يکي دو صفحه نمي ‏گنجد. اما چرا با وجود محبوبيت ديواندري در نمايشگاه هاي خارجي او در ايران آن چنان که بايد شناخته شده نيست؟
‏
بخشي از جواب را در کاراکتر او به عنوان کارتونيستي مستقل که علاقه به امواج سياسي باب طبع روز ندارد بايد ‏جُست. او خود را هنرمند مي داند نه سياستمدار يا سياست باز و مراعات اين هويت هنري را مقدم بر ديدگاه هاي ‏سياسي مي بيند پس کارنامه کاري خود را با هيچ روزنامه و به تبع گروه سياسي خاص پيوند نمي زند و براي خوشايند ‏مخاطبان و کسب شهرت تند نمي راند،اما بخش ديگر جواب در نگاه او به هنر کارتون و شيوه کارش نهفته است. اگر ‏نگاهي به مجموعه آثار ديواندري در کتاب "لبخند موناليزا" و يا کاتالوگ هاي نمايشگاه هاي مختلف بيندازيم به سختي ‏مي توانيم از چيزي به عنوان "سبک ديواندري" در طراحي کارتون صحبت کنيم. ديواندري در طراحي فرم ها هيچگاه ‏به زبان بصري واحدي نرسيده و کاراکتر ها، اشياء و حيوانات در کارتون هايش اثر به اثر تغيير مي کنند. شايد بتوان ‏اين را به تجربه گرايي هنرمند و بي علاقگي اش به تکرار آزموده ها نسبت داد اما اين تنوع و پراکندگي سبک و نگاه ‏در آثار متعدد به گم شدن هنرمند و نوعي بحران هويت هنري او مي انجامد که بعضي از منتقدين بدبينانه معتقدند که ‏پيامد ناگزير تبعيت از سلايق نمايشگاه هاي مختلف جهاني است. علت هرکدام که باشد نتيجه اين است که هنرمند در آثار ‏مختلف تغيير لحن و سبک داده و از اين قطعات پراکنده به سختي مي توان پازل شخصيت و تفکرات او را کامل کرد و ‏چيزي به خاطر سپرد. ‏
‏
اما از کنار هم نهادن و مقايسه قطعات اين پازل مي توان دريافت که ذهنيت ديواندري پيچيده نيست، هر آنچه را که به ‏عنوان فضيلت شناخته شده دوست دارد و طبعاً از جنگ و فقر و ظلم و رذايل بشري رنجيده خاطر است و اين بشر ‏دوستي و حق طلبي را معمولاً با زباني رو و صريح و گاهي از مُد افتاده به تصوير مي کشد. اگر هم پيچيدگي در بعضي ‏آثارش ديده مي شود با جنس حرف هايش همخوان نيست و معمولاً نتيجه موفقي ندارد. ديواندري کارتونيستي بيشتر ‏غريزي است تا تکنيکي و معمولاً هر چه اجراهاي اش پر تکلف تر باشد از قدرت و اثر گذاري شان کاسته مي شود ‏مخصوصاً وقتي کارتون هاي اش را به سياق تابلوهاي بازاري رنگ مي گذارد. اساساً بعضي کارهاي ديواندري بين ‏کارتون و نقاشي معلق هستند، خصوصاً طراحي کاراکتر ها و فضا ها که گاه اغراق نصفه و نيمه اي دارند. نه کاملاً ‏کارتوني و اغراق آميزاند (مثل آثار بسک و سامپه) نه کاملاً واقع گرايانه و نه بين واقع گرايي و اغراقمندي تعادلي به ‏جا برقرار کرده اند (مثل آثار براد هولاند يا توپور) همين بزرگترين مشکل ديواندري در آثاري است که بر کاراکتر ‏انساني تمرکز دارند. هرچه لايه هاي رنگ و خط کمتر مي شود و ايده هم ساده تر و تأکيد بر کاراکتر ها کمتر، او موفق ‏تر نشان مي دهد. ‏
در هر حال همين ذهنيت ساده و انساني، بسياري از نمايشگاه هاي جهاني کارتون و کاريکاتور را خوش آمده و "علي ‏ديواندري" را به مهم ترين و پر افتخارترين کارتونيست نمايشگاهي ايران تبديل کرده است.‏